Behawioryzm to teoria psychologii, która kładzie nacisk na badanie obserwowalnych zachowań, a nie wewnętrznych procesów psychicznych, takich jak myśli, uczucia i emocje. To podejście do psychologii pojawiło się na początku XX wieku, a jego zwolennicy twierdzili, że zachowanie można zrozumieć i kontrolować poprzez naukowe badanie obserwowalnych zachowań. Korzenie behawioryzmu sięgają pracy rosyjskiego fizjologa Iwana Pawłowa, który odkrył, że psy mogą być uwarunkowane do ślinienia się na dźwięk dzwonka, jeśli dzwonek był wielokrotnie łączony z prezentacją jedzenia. Odkrycie to doprowadziło do rozwoju warunkowania klasycznego, czyli procesu uczenia się, w którym neutralny bodziec zostaje skojarzony z bodźcem biologicznym, co powoduje zmianę zachowania. Behawioryzm jako formalna dyscyplina został ustanowiony przez Johna B. Watsona, który w 1913 roku opublikował przełomowy artykuł zatytułowany „Psychology as the Behaviorist Views It”. W artykule tym Watson argumentował, że psychologia powinna zajmować się tylko obserwowalnym zachowaniem, a badanie wewnętrznych procesów umysłowych jest nienaukowe i bezproduktywne. Wierzył, że zachowanie może być rozumiane jako zestaw skojarzeń bodziec-reakcja, i że wszystkie zachowania, w tym złożone ludzkie zachowania, mogą być wyjaśnione w kategoriach tych skojarzeń. Poglądy Watsona na behawioryzm zostały później rozwinięte przez B.F. Skinnera, który jest uważany za jednego z najbardziej wpływowych behawiorystów XX wieku. Skinner odrzucił ideę wolnej woli, twierdząc, że zachowanie jest kształtowane przez konsekwencje, które za nim idą. Opracował koncepcję warunkowania operacyjnego, czyli procesu uczenia się, w którym zachowanie jest wzmacniane lub osłabiane w zależności od konsekwencji, które za nim idą. Skinner wierzył, że zachowanie można zrozumieć i kontrolować poprzez manipulowanie jego konsekwencjami. Opracował technikę zwaną kształtowaniem, w której złożone zachowania są stopniowo kształtowane poprzez wzmacnianie kolejnych zbliżeń do pożądanego zachowania. Skinner opracował również skrzynkę Skinnera, która jest urządzeniem używanym do badania warunkowania operacyjnego u zwierząt. Behawioryzm miał znaczący wpływ na psychologię w XX wieku, a jego zasady były stosowane w wielu dziedzinach, w tym w edukacji, reklamie i terapii. Jednak behawioryzm był również krytykowany za wąskie skupienie się na obserwowalnym zachowaniu i zaniedbanie wewnętrznych procesów psychicznych. Krytycy twierdzą, że behawioryzm nie uwzględnia złożoności ludzkiego zachowania oraz roli, jaką poznanie i emocje odgrywają w kształtowaniu zachowania. W odpowiedzi na tę krytykę, behawioryzm z czasem ewoluował, aby włączyć bardziej wszechstronne rozumienie ludzkiego zachowania. Jednym z podejść, które pojawiło się w ostatnich latach jest terapia poznawczo-behawioralna, która łączy zasady behawioryzmu z naciskiem na procesy poznawcze, takie jak myśli i przekonania. Podejście to okazało się skuteczne w leczeniu szerokiego zakresu zaburzeń psychicznych, w tym depresji, lęków i zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.
Podsumowując, behawioryzm jest teorią psychologii, która kładzie nacisk na badanie obserwowalnych zachowań i sposobów, w jakie są one kształtowane przez czynniki środowiskowe. Chociaż behawioryzm był krytykowany za wąskie skupienie się na obserwowalnym zachowaniu, miał on znaczący wpływ na psychologię i przyczynił się do rozwoju skutecznych terapii zaburzeń psychicznych. Ponieważ nasze rozumienie ludzkiego zachowania nadal się rozwija, jest prawdopodobne, że behawioryzm nadal będzie odgrywał ważną rolę w dziedzinie psychologii.